osmanlieyaletyonetimi
| OSMANLI DÖNEMİ EYALET YÖNETİMİ Osmanlı İmparatorluğu, 14. yüzyılın sonlarında Söğüt civarında küçük bir beylik olarak kuruldu. İlk Osmanlı eyaleti 1360 da kurulan Rumeli Beylerbeyiliği idi. Ankara merkezli ikinci Osmanlı eyaleti Yıldırım Bâyezid, döneminde 1393 yılında kuruldu.Kara Timurtaş Paşa Yıldırım Bâyezid tarafından Anadolu'da beylerbeyi olarakgörevlendirildi Fetret Devri'nin sona ermesinden sonra sınır güvenliğinin sağlanması amacıyla 1413'te Sivas Eyaleti kuruldu. 1578'de İran fetihleri sırasında ele geçirilen toprakları muhafaza etmek için Kars, Çıldır, Tiflis, Revan, Tebriz, Şemahi eyaletleri kuruldu. Ancak Safeviler'in topraklarını geri almaları üzerine sadece Çıldır ve Kars beylerbeyilikleri varlıklarını sürdürebildi.16. yüzyılın sonlarında Avusturya ile yapılan savaşlarda ele geçirilen topraklarda 1596'da Kanije ve Eğri eyaletleri tesis edildi. Sınır güvenliği ve asayiş için de yeni eyaletler kurulurdu. 17. yüzyılda Kuzey'den gelen Kazak saldırılarını önlemek için Özi Eyaleti teşkil edilmişti. Osmanlı idare sisteminde eyaletler (beylerbeyilikler), sancaklara; sancaklar da kazalara ayrılmıştı. Eyaletlere merkezden beylerbeyi adıyla bir yönetici tayin edilirdi. Osmanlı yönetimi beylerbeyi eyalette tam hakim konumda olmasın diye bölgenin mali işlerine bakan vilayet defterdarları ile yargılamaya bakan kadıları beylerbeyinin emri altına vermemişti. Kadılar, İstanbul'daki Anadolu veya Rumeli kadıaskerine; eyalet defterdarları da merkezdeki başdefterdara tâbiydiler. Beylerbeyiler, paşa sancağı adı verilen eyalet merkezinde bulunurlardı. Eyaletin yönetimi merkezin emirlerine ve devletin kanunlarına göre beylerbeyi divanından gerçekleştirilirdi. Beylerbeyiler, sultanın icra gücünün temsilcisi olarak eyaletin bütün işlerinden sorumlu olurlardı. Vezir rütbesindeki beylerbeyilerin yetkileri daha fazla olurdu. EYALETLER MERKEZDEN YÖNETİLEMEZ OLDU Beylerbeyiler, 17. yüzyılda ufak bir orduya ve güçlü ekonomik kaynaklara sahip bir duruma gelmişlerdi. Bu yüzden birçok eyalet valisi zaman zaman merkeze kafa bile tuttu. 17. yüzyılın ortalarında Köprülü Mehmed Paşa'nın sadrazamlığı zamanında Anadolu'daki eyaletler üzerinde tekrar kontrol sağlanmıştır. Osmanlı eyaletlerinin sabit bir sayısı yoktur. 17. yüzyılın başlarında 32 eyalet vardı. Ancak zaman zaman bu sayı 40'a kadar çıkmıştır. Başlangıçta eyalet teşkilatı merkezin taşra üzerindeki kontrolünü sağlıyordu. 17. yüzyılın ortalarından itibaren Osmanlı İmparatorluğu'nun uzak eyaletleriyle bağları zayıfladı. Osmanlı'nın Afrika eyaletleri başlangıçta merkezden gönderilen beylerbeyiler tarafından idare edilmişti. Ancak bu bölgelerde yönetim zamanla mahalli askeri grupların eline geçti. Kuzey Afrika'daki eyaletler ile Mısır ve Bağdad'da yeniçeriler ve memlükler yönetimi ele geçirdiler. 1671'de yeniçerilerin kendi aralarından seçtikleri bir reis "Dayı" adıyla Cezayir'in asıl idarecisi oldu ve eyalette Osmanlı beylerbeyinin hükmü kalmadı. Cezayir, 1671'den 1830'da Fransız işgaline girene kadar yeniçeri ocağı içerisinden çıkan ve "dayı" adı verilen idareciler tarafından yönetildi. Tunus'ta da Cezayir'deki gibi dayılık sistemi görülür. Yeniçeri Ocağı içerisinde bileği kuvvetli olanlar Dayı olurlardı. Ancak çoğu da yerine geçmek isteyen kişiler tarafından öldürülürdü. Garb Ocakları adı verilen Cezayir, Tunus ve Trablusgarb başlangıçta merkezden yönetilen birer eyaletken zamanla Osmanlı İmparatorluğu'nun özerk bölgeleri hâline gelmişlerdi. Garb Ocakları'ndaki Türk korsanları köle ve ticari mal taşıyan Hristiyan gemilerine saldırarak, yağmalarlardı. Avrupalı devletler, Türk korsanlarına saldırılarından korunmak için haraç verirlerdi. Osmanlı'nın Afrika'daki eyaletleri merkezden yarı bağımsız hâle geldiklerinden Batılı devletlerle merkeze sormadan antlaşma bile imzalarlardı. TANZİMAT'LA İDARE SİSTEMİ DEĞİŞTİ 18. yüzyılda ayan adı verilen mahalli nüfuz sahiplerinin ön plana çıkmasıyla eyaletler geniş muhtariyetler kazandılar. Anadolu ve Rumeli'de bile ayanlar yönetimi elegeçirip, mahalli hanedanlar kurdular. İkinci Mahmud, merkezin taşrada hâkimiyeti ele geçirmesi için büyük mücadele verdi. 19. yüzyılda Tanzimat'la birlikte Osmanlı taşra idaresinde de değişmeler oldu. 1864 vilayet nizamnamesiyle eyalet siteminin yerine vilayet sistemine geçildi. Eyaletlerin sınırları küçültüldü. Eskiden beylerbeyiler eyaletlerde tam yetkiliyken yeni sistemle birlikte mahalli meclisler kurularak valilerin yetkileri azaltıldı. Eskiden beylerbeyiler aynı zamanda bölgedeki ordunun da komutanı iken yeni sistemle vali ve ordu komutanı iki ayrı güç hâline geldi. Vilayetlerdeki bürokratlar valinin emri altında olmalarına rağmen işlerini kendileri planlayıp, yürütmeye başladılar. Bu sistem 1871'deki nizamnameyle bazı değişikliklere uğrayarak imparatorluğun sonuna kadar devam etti. Eyaletler salyaneli ve salyanesiz, yani yıllıklı ve yıllıksız olarak ikiye ayrılırdı. Ayrıca Osmanlı idaresi altında bağımlı iç özerk devletler bulunurdu. Sâlyânesiz eyaletler, mahsulâtı has, zeamet ve tımar olarak ayrılmıştı. Öşür ve resimleri, havas-ı hümayun ismiyle, hazineye, beylerbeyi ve sancakbeyi haslarına ve bir de zeamet ile tımara ait olmak üzere bölünmüştü. Sâlyâneli eyaletler; has, zeamet ve tımara ayrılmayarak doğrudan doğruya devlet hazinesi tarafından mıntıkalar halinde her sene iltizama verilirdi. Bu eyaletlerin senelik hasılatından bir kısmı beylerbeyi, sancakbeyi, asker vs. maaşları için dağıtıldıktan sonra önceden belirlenmiş bir miktarı (sâlyâneyi) devlet hazinesine yollanırdı. Sâlyâneli eyaletler daha çok merkezden uzak Arap Müslümanların çoğunlukta oldukları eyaletlerdi. Bu tip eyaletlerde hükümet yeniçeri garnizonları bulundurur ve merkezden beylerbeyi, defterdar ve kadıları tayin ederdi. Bağımlı iç özerk devletler, doğrudan Osmanlı merkezi idaresi altında olmayıp belirli bir yıllık vergi ödemeleri ve idarecilerinin Osmanlı merkezi tarafından seçilip onaylanmaları dolayısıyla Osmanlı devletine bağımlı idiler. Bunlardan Eflak, Boğdan, Transilvanya, Ragusa Cumhuriyeti, Gürcistan, Çerkezistan, Kazak Hetmanlığı ve bir zaman için Orta Macaristan Krallığı Osmanlı'ya bağlı Hıristiyan devletlerdi. Kırım Hanlığı, Mekke Şerifliği, Gilan Hanlığı, Şirvan Hanlığı, ayrıca Osmanlı devletine ilk katıldıkları zamanlar ve Osmanlı Devleti gerileme döneminde Tunus, Trablusgarp ve Cezayir müslüman olan devletlerdi. Bunlara ek olarak, Doğu Anadolu'nun bazı bölgelerinde 1514 Amasya antlaşmasına göre veraset yolu ile tayin edilen kabile başkanlarının sancak beyi olarak idare ettikleri sancaklar bulunmakta ve bunlara "Kürt hükümeti" sancağı adı verilmekteydi. "Kürt hükümeti" sancaklarında bütün vergi gelirlerinin sancak beyinin olduğu kabul edilmekte, ama verasetle iş başına gelen sancak beyi hükümet merkezine belirli sayıda sipahi sağlamak zorunluluğu altındaydı. Osmanlı'da eyalet sayısı devletin toprak kazançları ve kaybetmeleri ile devamlı değişme göstermiştir. Örneğin, 1520'de sadece 6 tane eyalet ve beylerbeylik varken Kanuni Sultan Süleyman devrinde eyalet ve beylerbeylik sayısı 16 olmuştur. Bir padişah zamanında bile eyalet sayısı ve statüsü değişme göstermiştir. Örneğin, Kanuni zamanında Mohaç Meydan Savaşı ile ele geçirilen Macaristan'ın çok büyük bir kısmı önce bağımlı iç özerk bir krallık halinde idare edilmiştir. Ama Macar Kralı olan Zapolya'nın 1540'ta ölümü ile Habsburglar Macar kırallığına hak iddia etmeleri üzerine 1541 seferi yapılmış, sonucunda da olağanüstü yetkileri olan Budin Beylerbeyliği kurulmuştur. Sâlyânesiz eyaletler
# Anadolu Beylerbeyliği # Rumeli Beylerbeyliği # Karaman Beylerbeyliği # Rum Beylerbeyliği (Rumiyye-i Sugra) # Trabzon Beylerbeyliği # Diyâr-ı Bekr Beylerbeyliği # Dülkadir (Zûlkâdiriyye) Beylerbeyliği # Cezayir Beylerbeyliği # Kars Beylerbeyliği # Erzurum Beylerbeyliği # Cezair-i Bahr-i Sefîd Beylerbeyliği # Bosna Beylerbeyliği # Budin Beylerbeyliği # Van Beylerbeyliği # Kıbrıs Beylerbeyligi # Tunus Beylerbeyliği # Şehrizor Beylerbeyliği # Çıldır Beylerbeyliği # Kefe Beylerbeyliği # Özü Beylerbeyliği Sâlyâneli eyaletler # Mısır Beylerbeyliği # Trablusşam Beylerbeyliği # Halep Beylerbeyliği # Bağdat Beylerbeyliği # Basra Beylerbeyliği # Musul Beylerbeyliği # Trablusgarp Beylerbeyliği # Hicaz Beylerbeyliği # Yemen Beylerbeyliği # Rakka Beylerbeyliği # Habeşistan Beylerbeyligi # Lahsa Beylerbeyliği # Kategori:Osmanlı Devleti listeleri |