Nüfus sayımında Türkmenler

NÜFUS SAYIMLARINDA TÜRKMENLER :

Irak'ın ilk anayasası 21 Mart 1925 tarihinde ilan edilmiştir. Bu anayasa taslak halinde iken Arapça, Kürtçe, Türkçe ve İngilizce olarak basılmış ve halkın bilgisine sunulmuştur. Anayasanın 6. maddesi : Millet, din ve lisanayrılıkları gözetmeksizin Iraklıların kanunla korunan haklarda eşit olduklarını hükme bağlamıştır. 1958 anayasası ve daha sonra ilan edilen anayasalarında ise: Bu vatanda Araplarla Kürtlerin ortak olup anayasal haklarının Anayasa tarafından güvenceye alındığı ifade edilmiştir. Türkmenlere hiçbir Anayasal hak tanınmamıştır.

Irak devleti, siyasi nedenlerle Türkmenlerin sayısını her zaman düşük tutmaya gayret etmiştir. Buna rağmen 1957 nüfus sayımı, hata ve kusurları olsa bile en ciddi, gerçeklere en yakın ve ayrıntıları içeren bir sayım olmuştur. Bu sayımda Türkmen nüfusuna gelince resmen açıklanmış olan farklı iki sonuç görülmektedir:

Sayımın ilk sonuçları aynı yılda ilan edilmiş ve Türkmenlerin sayısı: 136.800 olarak açıklanmıştır.

1958 ihtilali ve Irak Cumhuriyetinin kuruluşundan bir sene sonra (1959 yılında), 1957 nüfus sayımının nihai sonuçları ilan edilmiştir. İlan edilen nihai sonuçlara göre, Türkmenlerin nüfusu: 567.000 olarak gösterilmiştir.

Burada dikkati çeken nokta: özellikle Kürt grup ve yazarların, Irak'ta Türkmen nüfusunu az göstermek ve herkesi yanıltmak amacıyla, sürekli ilk sonuçları dile getirmeleridir (136.800). Devlet tarafından resmen açıklanan nihai ve resmi sonucu (567.000) göz ardı etmektedirler. Bu gerçeği her zaman vurgulamak elzemdir.

Aslında 1957 nüfus sayımı sonuçlarını ve daha sonra yapılan nüfus sayımlarının (1967, 1977, 1987, 1997) ve hatta daha önce yapılan 1947 nüfus sayımının resmi ve orijinal baskılarının elde edilmesi, bu tür çalışmalara önemli derecede ışık tutacaktır.

1977 nüfus sayımı ve ondan sonraki sayımlar (1977 ve sonrası sayımlar :

Devrik Baas rejimi zamanı ), istatistik bilgiler elde etmek ve verilerden çeşitli yönlerde yararlanmak amacıyla değil, sırf polisiye bilgiler toplamaya yönelik bir şekilde yapılmıştır. Bu bağlamda sayım formlarında, nüfus sayımlarının içermediği sorular yer almakta idi. Örneğin : Siyasi bir örgüte mensup olup olmadığı, dördüncü dereceye kadar akrabalar hakkında detaylı sorular ve Irak dışında ikamet eden akrabalar hakkında bilgi talebi.




KERKÜK'ÜN TÜRKMEN ŞEHRİ OLDUĞUNUN KANITLARI



1) Kerkük'te tesis edilmiş olan Türkmen Beylik ve Devletler bu şehrin bir Türkmen şehri olduğunun kanıtıdır.

Bölgede Kerkük'ü içine alan hiçbir Kürt devleti ya da beyliği kurulmamıştır. Türkmen devlet ve beylikleri şunlardır:

a. Irak Selçuklu Devleti 1118 - 1194

b. Atabeylikler

(1) Musul Atabeyliği 1127-1233

(2) Erbil Beyliği 1144-1233

c. İlhanlılar Devleti 1258 – 1339

d. Celayirliler Devleti 1339 – 1410

e. Karakoyunlu Devleti 1411 – 1468

f. Akkoyunlu Devleti 1468 - 1508


2 ) Kerkük şehrinin etnik yapısının Türkmen olduğunu kanıtlayan veriler :


A- Kerkük'ün en büyük ve eski mahalleleri Türkmenlerle meskündür :

Begler-Sarıkahya-Şaturlu-Cirit Meydanı-İmam Abbas- Musalla – Çukur – Piryadi – Zive - Ahi Hüseyin-Ağalık Meydanı-Altuncular-Neftçiler-Avcı- Yeni Tisin-Tisin-Hamzalılar-Hasa -Mahatta Yolu-Bağdat Yolu-Çiniçiler-Almas-Bulağ -Helveçiler.



( Kürtlerin Mahalleleri: İmam Kasım-Şorca-Rahimava-Azadi-Kırmızı Kilise-İskan ( bu isimler bile Türkçe'dir ve İmam Kasım mahallesi hariç hepsi son 50 yılda ihdas edilmiştir.)


B - Kerkük'te Türkmen Aileler şehrin en kalabalık ve köklü aileleri teşkil eder:

Neftçi- Yakubi- Hürmüzlü- Gedik- Avcı- Salihi- Celali- Kırdar- Kasaplar- Bayrakdar-Alemdar- Pasvan- Kölemen- Terzibaşı- Beyatlı- Koçak- Tikritli- Bazirgan- Saatçi- Küzeçi- Naib- Kazı- Sarı Kehye- Sabuncu- Kayacı- Akkoyunlu- Köprülü- Avuçlu-Demirci- Samancı- Ketene- Çelebi- Bolyemez-Dizdar-Yüzügülmez

C – Mazarlıkların aidiyeti bir şehrin aidiyetini ve etnik yapısının göstergesidir. Kerkük'teki en büyük ve eski mazarlıklar Türkmen Mezarlıklarıdır :

Musalla- Ahmed Ağa- Şehitler - Neftçi- Hürmüzlü - Talimtepe- Seyit Allavi –

İmam Ahmet – Seyit Yusuf.


D – Irak'ta Belediye başkanları atama yoluyla tespit edilmesine rağmen 1920-1980 tarihleri arasınde 2 Kürt belediye başkanı karşılığında, 8 Türkmen Beldeiye Başkanları atanmıştır :



Mecit Yakubi- Baki Ağa- Abdurrahman Piryaddi- Sadık Sarraf- Şamil Yakubi- Nurettin Vaiz-Hisamettin Salihi-Mazhar Tikritli- Nazım Salihi- İbrahim Mohammed.



( 1980'den sonra Belediye Başkanları Araplardan atandı)



( 1920-1980 arası Kürt belediye başkanları: Şeyh Habib Talabani-Şeyh Fazıl Talabani )

E - Kerkük'te basın hep Türkmenler tarafından gerçekleşmiştir:

1. Osmanlı döneminde Kerkük'te çıkan Türkçe gazete ve dergiler:

Havadis Gazetesi 1911 M

Maarif Gazetesi 1913 M

Kevkeb-i Maarif Gazetesi


2. Irak Devleti döneminde

Nemce 1918 M

Kerkük Belediyesinin 50 yıla yakın bir süre içerisinde (1926-1874) Kerkük'te

çıkarmış olduğu haftalık KERKÜK gazetesi Arapça ve Türkçe olarak yayınlanırdı.

Teceddüt 1920

İleri 1935

Afak 1954

Beşir 1959

F - Kerkük'te ses Sanatkarlarının tamamı Türkmendir :

Osman Teplebaş- Reşit Küle Rıza- Mustafa Kalayı- Molla Veli- Şaltağ- Muçula- Malallah- Molla Taha-Şerif- Mahav- Salih Havala-Mehmet Çulboyun- Ali Merdan-Sıddık Bende Gafur- Abdulvahit Kuzeci- Abdurrahman Kızılay- İzzettin Nimet- Kerim Kölemen- Kerkük kızı- Fahrettin Ergeç- Ekrem Tuzlu- Faik Bazırgan- Faik Neccar- Sıma Berber- Ali Kaleli- Tahsin Kerkükoğlu-Sami Celali-Mehmet Camcı- Muhammed Rauf - İbrahim Rauf.

( Bunların hepsinin Kerkük TV ve Bağdat radyosunda onlarca kayıtları vardır.)

Kerkük'te , tanınmış hiçbir Kürt ses sanatkarı çıkmamıştır.

G - 1957 Nüfus Sayımı öncesinde devlet, Kerkük ve civar bölgelerde dağıtılmak üzere yüz binlerce Türkçe broşür basıp dağıttı. Kerkük ve civarında Kürtçe broşür hiç dağıtılmadı. Broşür; arabalarla ve uçakla dağıtıldı. Broşürün metni şöyle idi.

Irak Devleti-Şuvn İctimaiye vezareti

Nüfus Umum Müdürlüğü

1957 senesi Umumi Sayımı

Sayın vatandaş; Tescil işine iştirak etmek yeni ve mesut bir hayatın tessesünde temel sayılır.

H - Kerkük'ün tanınmış şairlerinin tamamı Türkmen şairlerdir. Bunlardan önemli isimler şunlardır:

Dede Hicri-Mehmet Sadık-Ahmet Medeni-Osman Mazlum-Reşit Akif Hürmüzlü- Mehmet Rasih, Hasan Gönen-Reşit Ali Dakuklu- Sadullah Müfti- Esat Naib- Celal Rıza-Ömer Ağa-Tercilli-Hıdır Lütfi- Ali Marufoğlu- İzzettin Abdi Beyatlı- Nazım Refik Koçak- Mehmet İzzet Hattat- Salah Nevres – Nasih Bazırgan- Kahtan Hürmüzlü- İsmail Serttürkmen - Münevver Molla Hassun- Ahmet Mehmet Kerküklü-Aydan Nakip- Ahmet Kuşçıoğlu.

Kerkük'te yaşayan sadece bir Kürt şair vardır: Şeyh Rıza Talebani . O da şiirlerini Türkçe, Arapça, Farsça ve Kürtçe olarak yazar ve Türkçe şiirleri çoğunluğu oluşturmuştur.

İ – Değirmenler eskiden en verimli taşınmaz mallardan biri idi. Kerkük'teki değirmenlerin hepsi Türkmenlere aittir ve isimleri de Türkçedir. Bunların bir kısmı hala durmaktadır.:

Büyük Karabaş- Küçük Karabaş- Kırmızı değirmen- Cinler Sakin Değirmeni- Cennet- Çukur- Sebil Suyu- Keravlı- Tokat- Almas- Eşekli- Zeytunlı-Şişçi- Şeyhoğlu- Ulular-Begler- Neftçi- Büyük Molla Kasım- Silav- Orta- Tendürlü- Mikailoğlu


J - 1938 yılına kadar Kerkük'te eğitim Türkçe idi. Bu hak Türkmenlere 1932 deklarasyonu ve Yerel Diller kanunu gereğince verilmiştir.

K - 1970'te devlet Türkmenlere kültürel haklar tanıdı. ( Devrim Komite Konseyi kararı: No.89 Tarih: 24 Ocak 1970)

Bu karara göre Kerkük'teki 110 ilkokuldan 102'si Türkmence eğitime dönüştü. Bu okulların isimleri de Türkçe oldu. Bunların bir kısmı:

Yıldız-Babagurgur- Aydınlık- Çalışkan- Barış –Gençlık- Uğur- Aktaş- Taşköprü.

Mahalle isimleriyle okul adları: Yedi kızlar- Almas- Avcı- Sonagölü- Hasasu- Ağalık- Şaturoğlu- Gavuroğlu- Sarıkahya- Cirit meydanı-Talim tepe- Topkapı.

L - Cumhuriyetin ilanından sonra bir süre için kuruluşlarda serbest seçimler gerçekleşti. Bu alanda Kerkük'te yapılan seçim sonuçları şöyle idi :
- Baro ( Avukatlar odası) Seçimi-Eylül 1958. 45 Avukat katıldı. Seçimi bir Türkmen avukat kazandı.

-Öğrenci Birliği Seçimleri (22 Kasım 1958) bine yakın öğrenci katıldı. Türkmenlerin listesi Kerkük'ün tüm okullarında ve çok büyük çoğunlukla kazandı.
-Öğretmenler Sendikası Seçimi (23 Ocak 1959) Seçime 900 öğretmek katıldı. Türkmen listesi Kerkük ve civar ilçelerde büyük çoğunlukla kazandı. (604 oy)

-Çocuk Esirgeme Derneği Seçimi (Ocak 1959) : 11 üyeden oluşan yönetim kuruluna: 9 Türkmen, bir Hıristiyan doktor ve il sağlık müdürü seçildiler.

-Memurlar Lokali Seçimi ( Ocak 1959)9 kişiden oluşan yönetim kurulunun hepsini Türkmenler kazandı.

-Kızılay Cemiyet Seçimi (13 Şubat 1959)
Yönetim Kurulu üyeliğinin tamamını Türkmenler kazandı.

M - Kerkük içinde ve civarında olan tüm semtlerin ismleri Türkçedir:
Sona Gölü- Gavur Bağı- Babagurgur- Talim Tepe- Molla Abdullah Tepesi- Yorğan Tepe –Kula v.s.

N - Kerkük etrafındaki tüm köyler Türkmenlere aittir ve isimleri de Türkçedir:
Türkalan - Yayçı- Topzava- Kübetler- Tisin- Çardaklı- Yahyava- Beşir- Türkeşkan- Kızılyar- Ömer Mendan- Yarımca- Hamzeliler- Kara Hasan.

3 ) Kerkük'ün Türkmen Şehri Olduğunu Kanıtlayan Ulusal ve Uluslar arası Belgeler:

A - Irak Hükümetinin 30 Mayıs 1932 Deklarasyonu:
Madde 9 Bent 1:
“ Nüfusun çoğunluğunun Türkmen ırkından olduğu Kerkük livasına bağlı Kifri ve Kerkük Kazalarında resmi dil Arapça ile birlikte Kürtçe ve Türkçe olacaktır.”

Deklarasyon, Türkmenlerin milli ve kültürel haklarını da güvence altına almıştır.

B- 1924 Kerkük katliamı sonrasında İngilizlerin en yüksek dereceli görevlisi yazılı ve basılmış bir açıklama yapmıştır. Bu açıklama sadece Türkçe olarak yazılmıştır. Iraklı araştırmacı ve yazar Abdurrazzak El-Hasani bu belgenin Türkçe yazılmış olmasını Kerkük'te Türkçe dilinin hakim olmasına bağlamaktadır. ( “Tarih El-Vezarat El İvakiye” kitabı 1. cilt. Bağdat yedinci baskı. 1988 S-206)

C - 1931 yılında çıkarılan 74 nolu “Yerel Diller kanunu” başta Kerkük ve Erbil olmak üzere nüfusunun çoğunluğunu Türkmenlerin oluşturduğu bölgelerin mahkemelerinde duruşmaların Türkçe yapılmasını hükme bağlamıştır. Aynı kanunda eğitimin de bu bölgelerde Türkçe yapılmasını kararlaştırmıştır.
D - 1958 yılında açıklanan 1957 Genel Nüfus Sayımı sonucuna göre, devlet Türkmenlerin sayısın 567000 olarak göstermiştir. Uluslar arası standartlara dayanan nüfus artışı oranı göz önüne alındığında Türkmenlerin 2003 yılında Irak'taki nüfusu en az 2 milyon olmalıdır.

E - İngiltere Büyükelçiliğinin 1958 İhtilalinden hemen sonra Kraliyet Dışişleri Bakanlığına göndermiş olduğu resmi raporlarında bu hususu teyit etmektedir.

- Kerkük şehrinin çoğunluğunu Türkmenlerin oluşturduğunu beyan eden birçok Arap ve yabancı yazar, tarihçi ve araştırmacı bu hususu kitaplarında kaydetmişlerdir. Bunlardan:

A - İngiliz Ansiklopedisi ve Global Ansiklopedi, Kerkük'ün Türkmen şehri olduğunu açıklamaktadır.

B - Hayri Emin El- Umeri ; “Irak'ın Yeni Tarihinden Siyasi Hikayeler” kitabı- Bağdat, S-66. : “Kerkük nüfusunun çoğunluğu Türkmendir.
C - Ferik El-Mızhır El-Firavn (1920 Irak Ayaklanması Liderlerinden) “Irak 1920 Ayaklanması” kitabı: Bağdat-ikinci baskı 1995. S-12:

“Irak'taki azınlıklar şöyledir: Süleymaniye ve Erbil'de Kürtler ve Kerkük'te Türkler.
D - Seyyar El-Cemil” Liderler ve Efendiler, Osmanlı Paşaları ve Arap İlericileri” kitabı-Amman-Ürdün. Birinci baskı, 1999. S-131:

“Irak'ın kuzeyinde belirli bölgelerde yaşayan Türkmenler Dicle nehrinin doğusundaki Kerkük'te ve nehrin batısındaki Telafer'de yoğun olarak yaşamaktadır. Bunların asılları Irak'ta egemenlik kuran Türkmen Devletlerine dayanmaktadır.

E - Longrigg. Stiven Himisli:
“Ira'ın Yeni Tarihinden Dört Asır” kitabı çevirmen : Cafer El-Hayyat. 4. baskı-1968-Kum-İran. S-21, S122, S-361


'' Kerkük şehrinin lisanı Türkçe'dir. ''

F - David Mc Dowel: “Amdoren History Of The Kurds” New York 1996

“Musul-Bağdat arasındaki tüm köyler Türkmenlere aitti ve Türkçe konuşurlar.

G - Viladimir Minorsky :

“ Musul Meselesi, adlı kitabı Arapça tercümesi : Salim Şahin Kürt Araştırma Merkezi yayını, İstanbul-1998 S-22.

“Türkmenler; Telafer, Erbil, Altunköprü, Kerkük, Tazehurmatu, Tavuk, Tuzhurmatu, Kifri ve Karatepe gibi şehir ve kasabalarda ve Musul bölgesinin güneyinden geçen tarihi “İpek Yolu” denilen yol üzerindeki bölgede çoğunluğu teşkil etmektedirler.”

H - Nazım Tabakçalı'nın Anıları kitabı: Kaleme alan: Avukat Casım Muhlis: Beyrut-1969.

Tabakçalı'nın Irak askeri otoritesi başkanınıa göndermiş olduğu 363 Nolu ve 14-15 Şubat 1959 tarihli resmi raporunda : Kerkük'te Kürtler ile, şehirde çoğunluğu oluşturan Türkmenler arasındaki çekişmelere değinmektedir.

Aynı kitabın 423. sayfasında Tabakçalı başka bir raporunda : “Kürtler Kerkük'te hiçbir zaman çoğunlukta değillerdi, onlar bugüne kadar Kerkük'te hep azınlıktadırlar” demektedir.

İ - “1958-1959 tarihleri arasında İngiliz Belgelerinde Irak” kitabı

Tercümeyi yapan emekli albay Halil İbrahim Hasan 1. cilt Bağdat 2000. S-158:

İngiltere Dışişleri Bakanlığının 134255Nolu raporunda, İngiltere'nin Bağdat Büyükelçiliği tarafından bakanlığına sunulan telgrafta “Kerkük halkının büyük çoğunluğu Türkçe konuşurlar” denmektedir.

Aynı kitabın ikinci cildinin 50. sayfasında : Dışişlerine sunulan 1286 Nolu ve 12 Ağustos 1958 tarihli gizli telgrafında ( telgrafın metni Kraliyet Dışişleri Bakanlığının 134212 nolu belgesinde geçmektedir ): “Kerkük bölgesi Türk çoğunluğu içermektedir” deniliyor.

J - Filistinli yazar ve araştırmacı Hana Batatu “Irak” adlı kitabının 3. cildinin 224 sayfasında ( Beyrut. 1. Baskı, 1992):

“Kerkük şehri yakın tarihe kadar kelimenin tam manasıyla bir Türk şehri idi. Kürtler bu şehre yakın köylerden göç etmeye başladılar. 1959 yılında Kürtler şehrin yaklaşık üçte birini oluşturmaya başladılar.

K - Ensyclopedia Britannica. 3. cilt - ABD baskılı 10965 S.389'da şöyle geçmektedir. “Kerkük'te Arapça ve Kürtçe konuşanların olmasına karşın, bu şehir esasen bir Türkmen şehridir.”

Bu ansiklopedinin sonraki baskıları da (1999-2000 baskısı) bu tespit beyan edilmekte ve Kerkük'ün etnik dokusunu birinci derecede Türkmenlerin oluşturduğunu vurgulamaktadır.


SONUÇ

Özellikle 1980li yıllardan sonra genel olarak Irak'ta özel olarak da Kerkük'te Türkmenlerin asimilasyonuna, çeşitli baskılarla ve zorla yer değiştirmeleri yoluna gidilmiştir. Irak Devrim Konseyi'nin 1981 yılında aldığı 1391 nolu kararı ile Türkmenler ülkenin güneyine zorla göçe tabi tutulmuşlardır. Ayrıca Araplaştırma politikaları çerçevesinde Kerküklü Türkmenlerin arazileri istimlak edilerek, o bölgelere güneyden getirilen Araplar yerleştirilmiştir. 1985'lerde Bağdad'ta İngiliz Büyükelçisi olarak görev yapmış olan Terence Clark, Kuzey Irak'a yaptığı gezi gözlemlerini anlatırken, bölgedeki Araplaştırma politikalarına dikkatleri çekerek, Türkmen ve Kürdlerin oluşturduğu oldukça renkli bir toplumdan oluşan Kerkük kentinin Saddam rejimi tarafından bilinçli bir şekilde Araplaştırıldığını ifade etmektedir .

Sonuç olarak, eldeki bütün veriler göstermektedir ki, Kerkük, gerek Osmanlı Devleti öncesi ve gerekse Osmanlı dönemi boyunca bir Türk kenti olduğu gibi; 1980'li yıllara kadar da Türk/Türkmen kimliği öne çıkan bir kent görünümünde idi. Irak'ın İngiliz işgalinden sonra, manda döneminde, Irak Krallığı ve Irak Cumhuriyeti dönemlerinde uygulanan politikalar ile uzun zamandan beri asimile edilmelerine rağmen Kerkük Türkmenleri, hâlâ mevcudiyetlerini sürdürebilmektedirler. Bu da diğer delillerin yanı sıra oradaki Türkmen kimliğinin gücünü gösteren en önemli dayanaktır.