osmanlicankiri
OSMANLI DÖNEMİNDE ÇANKIRI BİLGİLERİ
Osmanlı döneminde Çankırı Sancağı Ankara Vilayetine, Kastamonu sancağı ise İstanbul vilayetine bağlı idi. Daha sonra Kastamonu Livası vilayet yapılınca Çankırı buraya bağlanmıştır. İdari taksimatta sık sık değişiklikler olmuştur. Osmanlı döneminde yapılan son değişiklik 1913 tarihli İdare-i Umumiye-i Vilâyet Kanun-u Muvakkatı'dır. Bu kanunun 1. maddesine göre “Vilâyetler livalara, livalar kazalara, kazalar nevahiye ve nahiyeler karyelere münkasımdır.” Vilâyet: İl karşılığıdır. Başında vali bulunmaktadır. Liva: Vilâyet ile kaza arasında bir idarî birimdir. Livalara, sancak ve mutasarrıflık da denmektedir. Livaların başında bulunan mülkî idare amirinin adı mutasarrıftır. Livalar mülhak (vilâyetlere bağlı) ve müstakil liva (doğrudan doğruya Dahiliye Vekaletine bağlı) olmak üzere ikiye ayrılır. Kaza: Başında kaymakam bulunmaktadır. İlçenin karşıtıdır. Nahiye: Bucaklara tekabül etmektedir. Nahiye müdürü tarafından yönetilmektedir. Karye: Köy biriminin karşılığıdır. Mütareke sonrasında imparatorluğun 15 vilâyeti, 17 müstakil livası, 35 mülhak livası ve 392 kazası bulunmakta idi. Şu anda başka illere bağlı Tosya, Kargı, İskilip, Kalecik, Keskin gibi bir çok ilçe Osmanlı döneminde Çankırıya bağlı idi. Ayrıca şu anda Çankırı'ya bağlı olan ilçeler de yine Çankırı Livası (Sancağı) bünyesinde bulunuyordu. Esasen Osmanlıda liva ile sancağın bir tutulduğu, sancağa liva denildiği de görülmektedir. Osmanlı dönemindeki Sancak bugünkü ilçenin karşılığı değil ondan daha büyük ve geniş bir yönetimin adı idi. Bu durum Osmanlı arşivelerindeki kayıtlardan da anlaşılmaktadır.
Osmanlı arşivlerinden örnekler:( Çankırı'nın Liva olduğu, TOSYA, KARGI, KALECİK, KESKİN kazalarının da Çankırı'ya bağlı olduğu bu örneklerde teyit edilmektedir)
Çankırı livasının Tosya nahiyesinin Akçakavak köyündeki Seyyid Mahmud Paşaoğlu Selçuk Paşa Zaviyesi vakıflarına mütevelli tayini.
.........................................................
..........Tarih: 29/Ca/1191 (Hicrî) Dosya No:328 Gömlek No:16355 Fon Kodu: C..DH..
Çankırı livası uhdesinde bulunan Can Arslanzade Mir Selim'den ve kethüdasından memnuniyeti havi Viranşehir kadısından ilam. g.tt
..................................................................
Tarih: 04/M /1227 (Hicrî) Dosya No:639 Gömlek No:26252 Fon Kodu: C..ML..
Çankırı ve Kastamonu livalarının zeamet ve tımar bedellerinden küsür kalan meblağın icab edenlerden tahsili. (Kastamonu Mutasarrıfı Vezir Salih Paşa'ya ve Bolu mutasarrıfına.)
................................................................
Tarih: 29/Ş /1146 (Hicrî) Dosya No:73 Gömlek No:3645 Fon Kodu: C..DH..
İranlıların Kerkük üzerine gelip oradan Bağdad'a hücum edecekleri haber alındığından külliyetli askerle tertip olunan diğer kuvvetlerle birleşerek men-i tecavüzlerine ihtimam etmesi hakkında Çankırı ve Amasya Mutasarrıfı Vezir Süleyman Paşa'ya hüküm. g.tt
....................................................................
Tarih: Dosya No: Gömlek No:22505 Fon Kodu: MAD.d..
Çankırı, Bolu, Kastamonu, Amasya, Çorum, Malatya, Maraş, Konya, Akşehir, Beyşehir, Erzurum vilayetleri ve bunların kazalarında mevcud tımar ve zeamet ashabından yapılan cebelu bedeliyesi tahsilatını meşruhatıyla gösterir tımar, zeamet, cebelu bedeliyesi tahsilat defteri. Dış kabı yoktur. a.g.tt.
.......
Tarih: Dosya No: Gömlek No:1794 Fon Kodu: D..BŞM.d...
Çankırı livasındaki haslar mukataasının varidat ve teslimat muhasebe defteri.
.......
Tarih: Dosya No: Gömlek No:2166/A Fon Kodu: DFE.RZ.d...
Çankırı livasına ait ruznamçe defteri parçası.
...................
Tarih: Dosya No: Gömlek No:3010 Fon Kodu: D..BŞM.d...
Başmuhasebeden ihraç ve mukayyed olup hesapları görülmeyen teslimattan başka bakayası kalan Şehriköy, Semendire, Ankara, Menteşe, Malatya, İskenderiye, Çankırı vesair livalardaki muhtelif mukataat ve maktuatın defteri. a.g.tt
........
ÇANKIRI'NIN KORU KAZASI
216
Tarih: Dosya No: Gömlek No:2209 Fon Kodu: ML.VRD.TMT.d...
Çankırı'nın Koru kazası Kayı köyü temettuat defteri.
217
Tarih: Dosya No: Gömlek No:2210 Fon Kodu: ML.VRD.TMT.d...
Çankırı'nın Koru kazası Karakocaş köyü temettuat defteri.
218
Tarih: Dosya No: Gömlek No:2211 Fon Kodu: ML.VRD.TMT.d...
Çankırı'nın Koru kazası Gerdikçe karyesi temettuat defteri.
219
Tarih: Dosya No: Gömlek No:2212 Fon Kodu: ML.VRD.TMT.d...
Çankırı'nın Koru kazası Elmalı karyesi temettuat defteri.
220
Tarih: Dosya No: Gömlek No:2213 Fon Kodu: ML.VRD.TMT.d...
Çankırı'nın Koru kazası Bulduk karyesi temettuat defteri.
.......................................................................
ÇANKIRI-TOHT KAZASI
Tarih: 29/Z /1165 (Hicrî) Dosya No:376 Gömlek No:19093 Fon Kodu: C..EV..
Çankırı'da Toht kazasında vaki Sazcağaz mezraası vakfından muayyen vazife ile mezraadarlık cihetinin tevcihi. g.tt
.........................
ÇERKEŞ'İN NAHİYE OLDUĞU DÖNEM
Tarih: 21/S /1163 (Hicrî) Dosya No:47 Gömlek No:2311 Fon Kodu: C..TZ..
Çankırı, Çerkeş nahiyesi Saraycık nam karyede tasarrufunda iken vefat ettiği iftirasıyla diğerine tevcih edilen timarın kendine iadesi istidasına dair Seyyid Ahmed imzalı.
.............................
KALECİK ÇANKIRI'YA BAĞLI İDİ
Tarih: 20/Za/1166 (Hicrî) Dosya No:17 Gömlek No:841 Fon Kodu: C..TZ..
Çankırı, Kalecik nahiyesinde timara mutasarrıf olup maiyetinde bulunan rusumun timarına halel gelmemek üzere kaydına şerh verilmesi hakkında Kaptan-ı Derya el-Hac Mustafa Paşa tarafından.
...............................
ÇANKIRI MECUŞ KAZASI
Tarih: 29/Z /1161 (Hicrî) Dosya No:156 Gömlek No:7794 Fon Kodu: C..EV..
Çankırı Mecuş kazasına bağlı Akçaviran köyünde Kasım Bey Camii Mescidi Evkafı'nın tevliyet beratı yandığından yenisinin verilmesi. a.g.tt
................................
TOSYA ÇANKIRI'YA BAĞLI İDİ
Tarih: 04/N /1171 (Hicrî) Dosya No:534 Gömlek No:26998 Fon Kodu: C..EV..
Çankırı livasının Tosya nahiyesinin Akçakavak köyündeki Seyyid Mahmud Paşaoğlu Selçuk Paşa Zaviyesi vakıflarına mütevelli tayini.
.......................................
KARGI ÇANKIRI'YA BAĞLI İDİ
Tarih: 16/N /1172 (Hicrî) Dosya No:113 Gömlek No:5644 Fon Kodu: C..TZ..
Çankırı sancağının Kargı nahiyesinin köylerinde Ali'nin tımarını isteğiyle el-Hac Hasan'a verdiği.
..................................................
ÇANKIRI LİVASINA BAĞLI-KOÇHİSAR-I GEREDE KAZASI
Tarih: 04/R /1174 (Hicrî) Dosya No:58 Gömlek No:3539 Fon Kodu: C..ADL.
Çankırı livasında vaki Koçhisar-ı Gerede kazası sakinlerinden ve Dergah-ı Ali müteferrikalarından el-Hac Mehmed Ağa'yı evinde parçalayan ve bazı tüccarın emtia ve eşyalarını gasbeden beşyüz kadar eşkiyanın haklarından gelinmesi hakkında Çankırı Naibi es-Seyyid İbrahim ve Çerkeş Kazası Naibi Mehmed Arif'in ilam ve arzları.
.....................................................
KESKİN ÇANKIRIYA BAĞLI BİR KAZA İDİ
Tarih: 07/S /1177 (Hicrî) Dosya No:484 Gömlek No:24486 Fon Kodu: C..EV..
Çankırı, Keskin kazası Eşme karyesinde Şeyh Şami Zaviyesi meşihatine mutasarrıf olan Şeyh Seyyid Ebubekir hakkında Carullah tarafından vukubulan isnadatın iftiradan ibaret olduğu anlaşıldığı ve teferruatı.
.......................................
İSTANBUL'UN BUĞDAY İHTİYACI ÇANKIRIDAN
Tarih: 09/R /1186 (Hicrî) Dosya No:115 Gömlek No:5710 Fon Kodu: C..BLD.
İstanbul ihtiyacı için Çankırı kazalarına mürettep buğdayın tahsil ve irsali ile muhalefet edenlerin cazalarının tertip olunmak üzere isimlerinin bildirilmesi hakkında.
....................................
ÇANKIRI KARIPAZARI NAHİYESİ
Tarih: 17/Za/1192 (Hicrî) Dosya No:61 Gömlek No:3016 Fon Kodu: C..TZ..
Çankırı sancağında Karıpazarı nahiyesinde Esukanı nam karyede Ali'den mahlul tımarın oğlu İbrahim'e tevcih edildiğine dair berat.
.......................................
ÇANKIRI MİLAN KAZASI
Tarih: 15/Ş /1227 (Hicrî) Dosya No:436 Gömlek No:22072 Fon Kodu: C..EV..
Çankırı, Milan kazasına tabi Çardak, Kurşunlu ve Köprülü zaviyelerinin vakıf arazisine yapılan müdahelenin men‘i istirhamı.
............................
LİVA MERKEZLERİ DE BİRER SANCAK'TI(ÖRNEK)
Tarih: 07/S /1193 (Hicrî) Dosya No:27 Gömlek No:1314 Fon Kodu: C..TZ..
Kastamonu ve Çankırı sancaklarından 60254 akçe zeamete mutasarrıf Müteferrika Haliloğlu Halil'in Hacca giderek bir sene kalacağından zeametine ve gediğine zarar gelmemesi.
.............
KIRIM'IN ELDEN GİTTİĞİ DÖNEM
Tarih: 29/Ca/1187 (Hicrî) Dosya No:1154 Gömlek No:51306 Fon Kodu: C..AS..
Rusya'nın eline geçen yerleri ve hassatan Kırım'ı kurtarmak ve düşmandan intikam almak üzere Özi ve Kuban canibine mürettep askerin ve harbe ve darbe kadir müminlerin musaraatdan savb-ı memurlarına isalleri icab eylemesiyle kapısı halkıyla Süleyman Paşa maiyyetine bila tevekkuf varması hakkında Çankırı kaymakamına hüküm. g.tt
......................................................